Sema Bekirovic en haar vrienden hebben in de afgelopen jaren heel wat voorwerpen bij elkaar gejut. Een flink aantal van die items is gefotografeerd door Sander Tiedema. Deze door de natuur aangetaste voorwerpen spelen de hoofdrol in haar onlangs verschenen fotoboek ‘Reading By Osmosis’. Heel typerend voor het onthechte werk van Bekirovic.
Als kunstenaar maakt ze vaak gebruik van anderen. Door bijvoorbeeld te filmen hoe dieren zich tegoed doen aan een nachtelijk maal bij een feestelijk gedekte picknick (The Others). Ze bood meerkoeten haar persoonlijke spullen aan, waarmee de koeten vervolgens hun nest bouwden. Een paar jaar geleden toonden we hier bij We Like Art een speciale fotomap van Museum De Hallen in Haarlem. In de map met foto-edities zat onder andere een werk van Bekirovic. Een nog niet volledig ontwikkelde foto – eenmaal uit de map en beschermende hoes veranderde het werk onherroepelijk.
In NRC Handelsblad schreef Bianca Stigter:
“Werk van Bekirovic is te zien in het net uitgekomen boek Reading by Osmosis. Nature Interprets Us. Daarin probeert Bekirovic echt de rollen om te draaien. Ze verzamelde kunstwerken die niet door mensen zijn gemaakt, maar door dieren, planten, rivieren, de zon of de zee.
De eerste foto in het boek toont een stenen vaas die door eendenmossels is gekoloniseerd, hetgeen tot een schitterend decoratief patroon heeft geleid, te toevallig om bedacht te lijken. Een andere foto toont een kraaiennest gemaakt van klerenhangers, regen die van een rol wc-papier een sculptuur maakt.”
We vroegen Sema Bekirovic naar het project Reading by Osmosis.
Hoi Sema, je benoemt het project als niet-menselijke kunstproductie. Wat bedoel je daarmee?
Osmose is een chemisch proces dat aan de basis ligt van al ons bekende levensvormen. Reading by Osmosis suggereert dat alle levensvormen de wereld op een of andere manier ‘lezen’ en hierop reageren.
Reading by Osmosis is een verzameling kunstwerken gemaakt door niet menselijke kunstenaars. Het gebruikte materiaal komt wel uit het menselijke domein, het is de natuur die ons interpreteert. Voorbeelden zijn een kraaiennest gemaakt van kleerhangers en schoenen die “overgenomen” zijn door mos.
Als je uitgaat van neuro-wetenschappelijke onderzoek naar de vrije wil, dan blijkt dat veel van ons gedrag, en ook de kunst die mensen maken, uit ons onderbewuste komt. De surrealisten kwamen, mede door inzichten uit de psychologie, tot een vergelijkbare conclusie. Waarom zouden we niet menselijke, onbewuste processen dan niet als kunst zien?
Het project toont kunstwerken die niet door mensenhanden zijn gemaakt: een overwoekerd hek, een onderwatervideo, een gehavende discobal. Wie zijn in jouw ogen de makers?
De werken zijn gemaakt door onder meer de wind, een kraai, oesters, een octopus, regen, een spin, de zon en zwaartekracht. Mijn eigen rol is die van curator.
Het project en boek zijn het resultaat van een samenwerking, kun je daar iets over vertellen?
Het project begon als een groepstentoonstelling met niet-menselijke kunstenaars die ik in 2019 samenstelde bij Zone2Source in het Amstelpark in Amsterdam. Ik werkte daar nauw samen met vormgever Jan-Pieter Karper en fotograaf Sander Tiedema.
Portret Sema Bekirovic door Kerem Ozan Bayraktar
Hoe ben je aan alle objecten gekomen? Waar zijn ze verzameld?
De meeste objecten vond ik zelf, tijdens mijn omzwervingen in en rondom verschillende steden. Andere objecten kreeg ik van vrienden. Een aantal objecten zijn geleend, onder meer van museumcollecties.
Kun je specifiek iets vertellen over de werken die we hier tonen? De bemoste schoenen, de voetbal, het Mariabeeldje en het verfblik?
De schoenen zijn gevonden door Lotte Geeven, een goede vriendin en collega-kunstenaar met een haarscherp oog. De schoenen hingen hoog in een boom in een park in Haarlem, uiteindelijk heeft een vriendelijke glazenwasser ze er uitgehaald.
De voetbal vond ik toevallig ook samen met Lotte, in een tamelijk onguur steegje in London.
Het bemodderde Mariabeeldje nam cameraman Eric Feijten mee de Filipijnen. Na de de verwoestende typhoon Hayan in november 2013. Hij mocht het met toestemming van de priester van de kathedraal in Tacloban meenemen. Het verfblik tenslotte vond ik op een verlaten ex-DDR fabrieksterrein in de buurt van Berlijn.
Je speelt ook in het certificaat bij de foto’s een spel met het auteurschap, kun je daar wat over vertellen?
De foto’s zijn reproducties. Om duidelijk te maken dat het om de kunstwerken van niet-mensen gaat, is het certificaat ondertekend met de afdruk van een boomblad.
Spread uit Reading by Osmosis, Nature Interprets Us, Sema Bekirovic
Inmiddels is het prachtige boek Reading By Osmosis verschenen. Is dit project typerend voor jouw kunstenaarschap?
Ik heb in het verleden verschillende keren samengewerkt met dieren en natuurkrachten. Voor Reading by Osmosis ben ik nog iets verder gegaan en heb ik mijzelf geheel uit het werk geschreven. Ik neem de positie in van curator.
Het kunstenaarshonorarium staat tegenwoordig hoog op de agenda in de kunstwereld. Je hebt een tentoonstelling en een boek gemaakt met niet-menselijke kunstenaars, heb jij deze kunstenaars ook een honorarium betaald?
Gegeven de aard van de kunstenaars was het vrij lastig om individuele honoraria te verstrekken. Uiteindelijk heb ik besloten om ‘de natuur’ in zijn algemeenheid uit te betalen door bomen te planten. Er zijn ondertussen 50 bomen geplant voor het project, en ook een percentage van de verkoop van de foto’s zal in bomen worden omgezet.
Wat zijn je plannen voor de nabije toekomst?
Bij Garage Rotterdam ben ik een kunstwerk aan het maken voor vogels, en voor de tentoonstelling “In To Nature” wil ik een gigantische toverbal in een Drents natuurgebied plaatsen.
Sema Bekirovic (1977) werd geboren in Amsterdam en volgde van 1998 tot en met 2002 een opleiding aan de Gerrit Rietveld Academie. In 2005 en 2006 was ze verbonden aan de Rijksakademie. Haar werk is onder meer tentoongesteld bij De Appel (Amsterdam), Stedelijk Museum (Amsterdam), Hayward Gallery Project Space (London), Dutch Culture Institute (Shanghai) en op Times Square (NYC).
Portret van Sema Bekirovic in KunstUur
