Wie heeft die kerkers gebouwd? Wie heeft dit systeem bedacht en in stand gehouden? Het zijn vragen waar je oog in oog met de monumentale schilderijen niet aan ontkomt. Hans vertelde ons over de achtergronden van deze reeks werken.
Hans Broek, Fort Santo, Antonio, Axim
“In de zomer van 2019 ben ik naar Ghana gereisd om daar alle 20 voormalige Nederlandse slavenforten te bezoeken. Ik keek thuis op de kaart waar ze zich bevonden. De volgende dag ben ik op het vliegtuig gestapt en kwam een dag later aan in Ghana. Ik was van plan om van dorp naar dorp te reizen waar de forten zich bevonden en ter plaatse een hotel te vinden. De eerste dag in de hoofdstad ging dat goed. Maar aangekomen in dorpjes aan de kust stond ik met mijn nette grijze rolkoffer temidden van absolute armoede. Krottenwijken. Er was nergens een hotel te vinden.
Op straat ontmoette ik Ben, die een rol schilderijen bij zich had. Toen hij mij zag rolde hij gelijk de schilderijen uit en begon ze met veel flair aan te prijzen. Hij was een buitengewoon goede verkoper, intelligent en humoristisch. Ik vertelde hem mijn verhaal dat ik een reis wilde maken langs alle voormalige Nederlandse slavenforten en vroeg hem of hij mijn gids wilde zijn. We hebben dat toen ter plekke afgesproken.
Hij sprak met buschauffeurs, stamhoofden en andere mensen waar we van afhankelijk waren om deze forten te bereiken. We reden soms urenlang door rivierbeddingen in het oerwoud. Ben was een geweldige fixer. Dank zij hem heb ik alle forten kunnen vinden. En dat is niet niks. Zelfs expat archeologen en historici waren daarvan onder de indruk.”
Hans Broek, Fort Santo, Antonio, Axim, 125 x 200 cm, 2020
“Zo kwam ik aan bij het voormalige Nederlandse slavenfort Santo Antonio. Het fort is van 1642 tot 1872 in Nederlands bezit geweest. Nederland heeft het veroverd op de Portugezen, die het in de late middeleeuwen bouwden.
Het lijkt een mooie locatie. De schok komt pas als je je verdiept in hoe Nederland op deze plek de medemens behandelde. Ze werden na een (soms honderden kilometers) lange tocht vanuit de binnenlanden opgesloten in bedompte ruimtes. Tijdens deze tocht en in de cellen overleed een derde door uitputting en de onhygiënische omstandigheden. De mensen werden gemiddeld 6 weken opgesloten voordat schepen van de WIC ze verscheepten naar de ‘Amerika’s’.
Het was een openbaring om in deze forten te kunnen zijn, waar de duistere kant van onze Nederlandse geschiedenis nog zo tastbaar aanwezig is.”
Hans Broek, Vrouwenkerker, fort Santo Antonio, Axim, 125 x 200 cm, 2020
“Het fort is met zwarte lakverf en witte verf beschilderd, iets wat je ook wel ziet op Amsterdamse 17e eeuwse huizen. Door het zout wat er in de muren zit, bladdert de verf na enkele jaren af.
In het fort Santo Antonio is een kerker voor vrouwen. De vrouwen en mannen werden gescheiden opgesloten. De vrouwen werden met regelmaat door Nederlandse mannen gebruikt voor seks. Dit was één van de redenen waarom werken in de slavenhandel zo aantrekkelijk was voor Nederlanders. De gevangenen werden van alle waardigheid ontdaan en onmenselijk behandeld. Ze waren immers ‘koopwaar’, net als koffie en suiker.”
Plantage Sorghvliet, 60 x 100 cm, 2020
“In december van 2019 vertrok ik naar Suriname om daar voormalige Nederlandse plantage woningen te bezoeken. Veel van deze zijn alleen per boot te bereiken. Ik heb enkele dagen doorgebracht in smalle houten boten, varend op de Suriname en Commewijne rivieren. De rivieren zijn vertakkingen van de machtige Amazone. Het water is grijs, oker en soms roodbruin.
De voormalige plantages zijn vaak overwoekerd door oerwoud. Sommige plantagehuizen zakken langzaam weg in de blubber. Plantage Sorghvliet is een van de ruim 500 voormalige Nederlandse plantages in Suriname. Suriname had de reputatie de kolonie te zijn waar slaafgemaakten het slechtst werden behandeld. Maar slavernij is per definitie wreed.”
Hans Broek, We Like Art Office 2021
“De export producten van de plantages leverden tussen 1750 en 1863 omgerekend naar nu minstens 4 1/2 miljard euro op. Vanuit een puur zakelijk oogpunt waren de plantages een groot succes. Maar vanuit ethisch oogpunt een grote mislukking.
Tot 1828 werden slaafgemaakten niet gezien als personen, maar als roerende goederen. Slaafgemaakten hadden geen enkel burgerrecht; ze mochten geen bezit hebben en niet trouwen. Vanaf 1828 werden slaafgemaakten juridisch als mens gezien maar waren nog steeds ‘onmondig’ en deel van de inboedel. De behandeling van slaafgemaakten was gruwelijk. In de gehele periode van slavernij werden ongeveer 220.000 Afrikanen naar Suriname aangevoerd.”
Plantagehuis ‘Papaya’, 60 x 100 cm, 2020
“De eerste plek die ik voor mijn onderzoek naar het Nederlandse slavernijverleden bezocht was Curaçao. Er zijn nog veel plantage woningen te vinden, die vaak zijn omgebouwd tot hotel en restaurant. Ik zag dat als een teken van Nederlandse handelsgeest, en tegelijkertijd het wegmoffelen van de geschiedenis.
De gebouwen zijn vaak prachtig gerestaureerd. De architectonische schoonheid staat in sterk contrast met de ethische lelijkheid die eeuwenlang op deze plekken is uitgevoerd. Ik sprak met eilandbewoners over de geschiedenis van hun eiland. Omdat ik bezig ben met een documentaire, wilde ik ze graag met mijn videocamera interviewen. Dat wilden ze vaak niet, uit angst daar problemen mee te krijgen.
Ik hoorde wel heel interessante verhalen waar ik nog nooit van gehoord had. O.a. over de beroemde held Tula, die de grote slaven opstand tegen de Nederlanders leidde in 1795. Hij was een maand lang succesvol, maar is uiteindelijk door de Nederlanders op gruwelijke wijze geëxecuteerd.”
Hans Broek, Het slavenhuis (2020), tekening op papier, 66 x 101,5 cm
“Het slavenhuis was één van de vele slavenhuizen op het eiland Goree in Senegal. Deze huizen konden 150 tot 200 Afrikaanse mensen gevangen houden; mannen, vrouwen en kinderen in aparte kerkers. In het midden is de beroemde ‘Door Of No Return’. Wie hier doorheen ging kwam nooit meer terug in Afrika. Een smalle loopplank leidde naar het slavenschip.
Op de begane grond zijn de cellen voor de gevangenen. Daarboven is het appartement van de slavenhandelaar, waarin hij in veel luxe leefde. De twee verdiepingen zijn gescheiden door een dunne houten vloer.
Nelson Mandela bezocht het slaven huis en vroeg om opgesloten te worden in de hele kleine cel voor de opstandigen onder de trap. Het is een cel van een meter hoog, een soort doodskist. Na 10 minuten kwam hij de cel uit met zijn wangen nat van de tranen.”
Zaaloverzicht Hans Broek, De Pont museum, Tilburg, alle foto’s: Peter Cox
Presentatie van nieuwe schilderijen bij We Like Art in Amsterdam
Op het kantoor van We Like Art zijn deze nieuwe schilderijen te zien, uit dezelfde reeks werken die in De Pont te zien is. Maak een afspraak om ze te komen bekijken: info@welikeart.nl. Je bent van harte welkom.
Portret Hans Broek door Koen Kievits
Meer lezen/luisteren over Hans Broek?
Tentoonstellingsinformatie De Pont: link
Interview 2018 op We Like Art over de start van deze serie: link
Podcast door Museum De Pont: link
Interview met Hans Broek: Nooit Meer Slapen (VPRO)
HART: Elke verfstreek een mokerslag, Machteld Leij
NRC Handelsblad: ‘Lelijkheid hoort bij de gruwelijkheid die ik wil verbeelden in mijn kunst’, Lucette ter Borg
Museumtijdschrift: ‘Macabere ontdekkingsreis’, recensie door Edo Dijksterhuis
FD Persoonlijk: Oog voor het Wrede Verleden, Jeroen Bos
Nu Te Zien, NPO2: Ralph Keuning bezoekt De Pont
Videoportret Hans Broek
Ter gelegenheid van de solotentoonstelling van Hans Broek in De Pont (t/m 12 september 2021) maakte de jonge filmmaker Koen Kievits in opdracht van We Like Art een bijzonder videoportret. In de film vertelt Broek in zijn atelier in Muiden en in het museum in Tilburg over zijn nieuwe schilderijen.
